Welke overlevingsstand(en) heeft jouw lichaam gevonden?
Iedereen heeft een eigen lichaam, met elk zijn eigen verleden. Vaak ben je er niet van bewust dat de hedendaagse uitingen in mentale en/of fysieke klachten, gedrag en emoties terug te leiden zijn naar, door het lichaam onverwerkte en vastgehouden trauma's. Wat veroorzaakt nu chronische stress en kleine of grotere impactvolle gebeurtenissen in het lichaam?
In onderstaand filmpje geef ik een hele eenvoudige uitleg door het menselijk lichaam te vergelijken met een rivier. Klik op onderstaande afbeelding om de uitleg te kijken wat een lichaam en rivier met elkaar gelijk hebben en hoe blokkades ontstaan en opgeheven kunnen worden.
Herken jij jezelf in 1 of meerdere onderstaande klachten/diagnoses?
- Kaakklachten
- Vermoeidheid
- Prikkelbaarheid
- Fibromyalgie
- Depressie
- Voedselovergevoeligheid
- Darmproblemen (Prikkelbaardarm syndroom etc.)
- Migraine
- Nekpijn
- Rugpijn
- Overgevoeligheid van geluid en/of smaak
- Burn-out
- Ischias
- Verhoogde bloeddruk/hartslag
- Verslavingen ( alcohol, eten, drugs, seks etc.)
- Onverklaarbare pijnklachten
- Slapeloosheid
- Nachtmerries
- Huidproblemen (Acné, eczeem etc.)
- Angst/Fobieën
- Eenzaamheid
- Verdriet
- Hulpeloosheid/hopeloosheid
- Hyperventilatie
Een reactie op een gebeurtenis was ten tijde van de gebeurtenis zelf het beste wat het lichaam kon doen om jou veilig te stellen, alleen kan jouw lichaam niet altijd uit deze reactie komen en ervaar jij wellicht dagelijks nog hinder van deze veiligheidsmaatregelen. Er zijn diverse manieren om te reageren op stressvolle of traumatische gebeurtenissen.
Herken jij signalen in het dagelijkse leven welke uit 1 van de 5 verschillende overlevingsstrategieën zijn ontstaan?
Reageert jouw lichaam vanuit vecht-response? Dan zul jij onderstaande gevoelens en kenmerken wellicht wel herkennen.
- Boosheid
- Frustratie
- Woede
- Agressie
- Perfectionisme
- Controle-drang
- Narcisme
Heb jij last van het vlucht-response in jouw lichaam? Dan zul je onderstaande gevoelens en uitingen herkennen.
- Angst
- Paniek
- Overdenken
- Vermijden
- Wegvluchten
- Afleiding zoeken
- Overactief
Reageert jouw lichaam wellicht vanuit bevriezing?
- Hyper/scherp gevoel
- Besluiteloosheid
- Oververmoeid
- Uitstelgedrag
- Onmogelijk om spieren te ontspannen terwijl deze vol spanning en energie zitten
- Verwijde ogen: alles opnemen van de omgeving
Misschien sta je wel (onbewust) in de Shutdown-stand?
(Wanneer alle automatische beschermingsreacties van het lichaam op trauma niet meer werken dan ervaart het lichaam dit als levensbedreigend. Het enige waar nog voor gezorgd kan worden is dat het leven compleet afgevlakt wordt; niets meer voelen. Het is een reactie van het zenuwstelsel op ondragelijk lijden. Het kan lijken op de bevriezing, maar er zijn verschillen) Je kunt dit herkennen aan onderstaande gevoelens en uitingen:
- Verdriet
- Schaamte
- Afsluiten/ isoleren
- Dissociëren
- Gevoelloosheid
- Slappe spieren
- Staren
- Niet bewust van de wereld en eigen lichaam
Ook pleasen (fawn) is een reactie van het lichaam op opgelopen trauma. Dit kun je herkennen aan:
- Pleasen van mensen (om wel gezien te worden, veilig te voelen, of schade te beperken)
- Ware ik verbergen
- Hyper aanpassingsvermogen aan situatie
- Gebrek aan assertiviteit
- Verwaarlozen eigen behoeftes
- Verlatingsangst
- Conflict vermijding
Lichaamsgeheugen – opgestapelde stress en traumaherinneringen
Een mooie quote van Dr. Gabor Maté:
“Trauma is not what happens to you: trauma is what happens insides of you as a result of what happened to you” oftewel, trauma is niet datgene wát jou is overkomen, maar trauma is datgene wat er ín jou gebeurt als reactie op wát er is gebeurd met jou.
De Amerikaan Peter Levine is degene die ontdekt heeft dat het (psycho) trauma niet alleen maar geestelijk is, maar vooral lichamelijk.
Ons lichaam gaat bij dreiging in de vecht- of vluchtstand. Dit is puur bedoeld om te overleven, door iets te “doen”. Maar wat als dat geen optie is? Als we niet kúnnen vechten of vluchten? Dan bevriezen we. Het zenuwstelsel is dan zo overweldigd, dat het niet meer lukt om de situatie direct te verwerken. Levine’s kernboodschap is dat de spanning/lading/energie die is ontstaan in het lichaam dan direct opstapelt. Ons lichaam kent geen andere uitweg meer en alles zet zich vast in het lichaam. Hiermee is het daadwerkelijke trauma ontstaan.
Een trauma is dus niet (alleen) een herbeleving van situaties, maar trauma is een opgeslagen herinnering in het zenuwstelsel en wanneer het trauma niet wordt hersteld(afgerond) ontstaat er uiteindelijk een overactief zenuwstelsel.
Klik hier om een film te kijken waarin een hele heldere uitleg gegeven wordt over “Trauma en het Zenuwstelsel”. Van het begin tot het einde bevat deze namelijk waardevolle informatie welke helpt bij het begrijpen van het doel van Trauma Release.
(Het filmpje is gemaakt door The trauma foundation en de Nederlandse vertaling/ondertiteling is gemaakt door Bernadette Van Rijckeghem. De ondertiteling kwam tot stand in samenwerking met het Polyvagal Institute, Heleen Grooten en het Polyvagaal Platform: www.polyvagaalplatform.nl)
“Ik heb geen trauma’s hoor, ik heb nooit iets ernstigs meegemaakt”
Een groot misverstand bij velen is dan ook dat je alleen “getraumatiseerd” kunt zijn als je iets hebt meegemaakt als een oorlog, misbruik , mishandeling of een ongeluk. Door onderschatting van alle andere gebeurtenissen bagatelliseren wij de impact hiervan, met als gevolg een opeenstapeling van onverwerkte situaties die elk hun trauma hebben achtergelaten in het lichaam en uiteindelijk een scala aan onbegrepen klachten en symptomen geven.
Wist je dat onderstaande gebeurtenissen bijvoorbeeld ook trauma kunnen achterlaten in het lichaam?
- Plotselinge financiële verandering
- Scheiding van ouders
- Verliezen van vriendschap of relatie
- Bodyshaming (het openlijk bekritiseren van iemands lichaam of uiterlijk, vooral als dat te dik of te dun beoordeeld wordt of iemand belachelijk maken)
- Pesten
- Verliezen van ouder(s)
- Veelvuldig moeten verhuizen
- Gebrek aan beschikbaarheid voldoende eten
- Racisme/Seksisme
- Veroordeling/ kritiek door ouders
- Niet gezien worden /afgewezen worden
- Geschreeuw in huis
- Bedrogen door partner
- Emotionele verwaarlozing door geliefden
- Opgroeien tussen personen met onopgelost trauma
- (Familie)geheimen moeten bewaren
- Gebrek aan emotioneel support
Het niet (h)erkennen en herstellen van opgelopen trauma’s blijkt vaak een basis voor het ontstaan en aanhouden van diverse klachten. Veelal worden er diagnoses gesteld en medicatie voorgeschreven om te ondersteunen in de klachten die zijn ontstaan. Echter herstel vindt niet altijd plaats of lijkt eerder een utopie.
Een trauma veroorzaakt ook emoties en heeft psychische gevolgen. Deze gevolgen worden, naar mate iemand deze langer heeft, eerder als een karaktereigenschap gezien dan een gevolg/coping mechanisme van een trauma. Het zijn vaak signalen van het lichaam om aan te geven dat het zenuwstelsel zich (chronisch) niet/slecht kan ontspannen en overactief is. Er zijn diverse soorten signalen die voortkomen uit 5 verschillende soorten reactie op trauma.
Klik hier om een korte film te openen welke op een mooie, begrijpelijke manier laat zien wat emoties nu precies zijn en wat voor effect deze hebben.
(Deze educatieve film is geschreven door een Zweedse psychologe Anne Hilde Vassbø Hage en vertaald door Harald Borjans en Maikel Stams.)
Door een geschiedenis van kleine en/of grote trauma’s, kan het zijn dat alles wat in de buurt kom van de herinnering ( de trigger) kan leiden tot het compleet opnieuw fysiek en/of mentaal ervaren van het trauma en wordt (onbewust) het bijbehorende overlevingsmechanisme welke toen noodzakelijk was, opnieuw ingezet. Iedereen ervaart symptomen van trauma op een eigen wijze.
Veelvoorkomend is het terugdenken aan de situatie waardoor je moeilijk kunt richten op de actuele realiteit doordat er een geluid of geur of persoon wordt waargenomen die aan het trauma gelinkt is. Een andere manier waarop trauma zich kan uiten, zonder dat je bewust bent dat er een trigger is geweest is een continu gejaagd gevoel of hyperalert zijn. Een verhoogde hartslag of ademhaling en gedurende dag wisselende emotionele klachten ervaren kunnen allemaal symptomen zijn van een lichaam dat in een traumarespons zit.
Wanneer we een trauma ervaren, gaan onze hersenen direct in een staat van 'hoge alertheid', voorbereid zijn op mogelijke acties vanuit onze interne en externe wereld.
Deze constante staat van alertheid zorgt ervoor dat ons brein rusteloos wordt. Het probeert de wereld om ons heen te raden, uit te leggen en aan te passen - waardoor we ons uitgeput en gefrustreerd voelen.
Je kunt op verschillende momenten last krijgen van het trauma, zowel kort na de gebeurtenis, maar ook pas jaren later wanneer je dacht alles verwerkt te hebben.
Door trauma kunnen ook andere problemen ontstaan zoals depressie, angst, verslavingen en/of een laag zelfbeeld. Verslavingen ontstaan uit behoefte aan rust. Het verdoven van angsten, minder gespannen te voelen, minder emoties ervaren etc. Misschien vermijd je ook wel bepaalde situaties en gedachten om met de stress en angst om te gaan. Leven in deze uitputtende staat, constant wachtend op gevaar, leidt onvermijdelijk tot het gevoel alsof het onveilig is om gewoon in je lichaam te zijn en in de wereld te bestaan.
Te pas en te onpas zullen er triggers komen die (on)bewust zorgen voor het extra aanzetten van het overlevingsmechanisme.
Type triggers voor trauma response
Een trigger kan van binnenuit komen. Denk daarbij aan een herinnering die verband houdt aan een gebeurtenis, maar ook fysieke sensatie als hartbonzen of spierspanning of pijn. Je overweldigd voelen, verlaten of gevoel van controle verlies zijn allemaal interne triggers. Ook emoties als woede, ongerustheid of eenzaamheid kunnen er allemaal voor zorgen dat het lichaam direct terug gaat in het overlevingsmechanisme wat destijds nodig was toen deze sensaties er ook waren en het lichaam toen beschermd moest worden.
Externe triggers kunnen bijvoorbeeld personen zijn, maar ook plaatsen, geluiden of bepaalde situaties. Ook deze triggers zorgen ervoor dat het overlevingsmechanisme opnieuw geactiveerd wordt. Voorbeelden van externe triggers zijn bijvoorbeeld onderwerpen in een serie/film op tv of nieuwsartikel. Echter het kan ook een ruzie zijn of een bepaald tijdstip op de dag. Ook veranderingen in relaties of een bepaalde geur kunnen leiden tot een reactie welke het lichaam in het verleden nodig heeft gehad om die situatie te overleven.
Een persoon is zich niet altijd bewust dat er een trigger heeft plaatsgevonden. Wat iemand wel merkt is dat het lichaam reageert, het overleving reactie wordt namelijk automatisch aangezet.
De reactie op een trigger zorgt ervoor dat je vanuit oude trauma-response reageert in het heden. Emotionele reacties worden vaak gezien als een symptoom van een psychiatrische aandoening, maar komen vaak voort uit 1 van de 5 overlevingsmechanismen.
Veelal worden de individuele fysieke of psychische symptomen behandeld, maar zolang het lichaamsgeheugen niet wordt meegenomen in de behandeling, zal het vroeg of laat weer resulteren in opvlammende klachten; traumasporen.
Gelukkig is er ook een manier om de veiligheid in je lichaam en in de wereld weer te herstellen. Je kunt afstemmen op je lichaam, zenuwstelsel en de wereld om je heen door middel van somatische en/of energetische therapieën met beweging, ademwerk en geleide aanraking. Deze helpen jou te leren waar veiligheid leeft en waar gevaar niet, waardoor je een diepere, sterkere en veiligere relatie met je lichaam kunt opbouwen.
Body Remembers Trauma Therapy, Trauma Release Breathwork en Talking to the Chakras ondersteunen allen in het terugwinnen van de rust en vertrouwen in jouw lichaam en het opnieuw rangschikken van de “bedrading” in de hersenen om weer een veilig gevoel te ervaren en uit de overlevingsstand te komen.